درآمدی بر ادبیات توصیفی

بخشهایی از متن:

بخش عظیمی از ادبیات ثانی فارسی ما ماهیتی «توصیفی» دارد. توصیف هنرمندانه‌ی شاعر از «طبیعت»، «خود» و «جامعه» درون مایه‌های ارزشمندی است كه ادبیات ما را عمق و غنا بخشیده است. شاعران بزرگی هم چون رودكی، خرمی، منوچهری و عنصری از دوره‌ی آغازین شعر فارسی توصیف زیبایی‌های طبیعت پیشین تاز و آغازگر بودند. ابتكاران و نوآوری‌های چنین شعرایی در وصف شب، روز، صبح، غروب، باغ و ستان، زمین و آسمان و فصل‌ها و . . . . حاكی از انس و الفتی است كه با طبیعت داشته‌اند.

توصیف «طبیعت» در دیگر دوره‌های ادبی با فراز و نشیب‌هایی هم چنان ادامه یافته است و هم چنان ادامه دارد. توصیف از «خود» را در آثار شاعران گذشته و امروز با زمینه‌های متعددی چون شرح و بیان غم‌ها و شادی‌ها و تأملان شخصی و عاطفی می‌بینیم. قسمت عمده‌ای از رباعی‌ها دو بیتی‌ها، غزلیات، شكواییه‌ها و حسبیه‌ها تشریح و توصیف «من» شاعر هستند. شاعران با بحر سخن خویش، این  «من» و «خود» آدمی را آن چنان به تصویر كشیده‌اند كه با وجود تكرار شدن ‌ها همواره دل‌پذیر مانده و طراوت و شادابی خود را از دست نداده‌ است. خواه «من» عاطفی و شخصی باشد یا «من» اجتماعی وقت، آن گونه كه در حماسه‌ها می‌بینیم. ...

...

شرف نامه نظامی گنجوی

نظامی نام این مثنوی را « مثنوی نامه خسروی» و درجای دیگر « شرف نامه ی

 خسروان» نامیده و در میان مردم به اسكندر نامه و شرفنامه یافته است شاعر در سرودی آن از عشق و علاقه كه بدین كار داشته پیروی كرده و به خاطر زر وثروت نسروده است.

شرف نامه چهارمین اثر نظامی است و آن را نیمه بنا معرفی كرده و نیمه دوم را به بعد موكول كرده و مقصود او از نیمة دیگر « اقبال نامه» كه آن را با هفت پیكر كه مثنوی دیگر اوست بعد از شرفنامه به نظم آورده است. شرفنامه را در 588 و هفت پیكر را در 598 و اقبال نامه را در 599 سروده و خمسه را كامل كرده است. بعضی از نویسندگان مثنوی هفت پیكر را چهارم و شرفنامه و اقبالنامه را پنجمین اثر شاعر معرفی كرده اند. غافل از آن كه محمد عوضی بخارایی صاحب لباب الباب كه در ربع اول قرن هفتم یعنی اندكی بعد از فوت نظامی كتاب خود را تألیف كرده است مثنوی های نظامی را چهار كتاب داشته: 1- مخزن الاسرار 2- لیلی ومجنون 3- خسرو و شیرین 4- قصه ی اسكندر به نظر می رسد آخرین سروده نظامی یعنی مثنوی هفت پیكر هنوز به دست محمد عوضی نرسیده بوده است. فتوحات اسكندر در شرفنامه بیشتر در خشكی ها و در اقبال نامه سیرو نصر او در دریا بوده است.